WHISTLEBLOWING
Προστασία μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και δίαυλοι καταγγελίας στην Ελλάδα
Eφαρμοστικός νόμος 4990/2022
Υπάρχει νομοθεσία για την καταγγελία δυσλειτουργιών στη Ελλάδα;
Ναι. Ο εφαρμοστικός νόμος 4990/2022 για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος εγκρίθηκε και έχει τεθεί σε υποχρεωτική ισχύ για μεν τον Ιδιωτικό Τομέα από 5/2023, για δε τον Δημόσιο Τομέα την 19/2/2023.
Απαιτεί η τοπική νομοθεσία από ιδιωτικούς φορείς τη δημιουργία συστήματος καταγγελίας δυσλειτουργιών; (Αν ναι, ποιοι ιδιωτικοί φορείς;)
Ναι, εκτός από τις οντότητες που υποχρεούνται ήδη να διαθέτουν δίαυλο καταγγελίας βάσει ειδικών νόμων (π.χ. οντότητες στον χρηματοπιστωτικό τομέα, υπόχρεες οντότητες βάσει του νόμου για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες), ο νόμος επιβάλλει την υποχρέωση θέσπισης συστήματος καταγγελίας δυσλειτουργιών σε όλους τους εργοδότες που απασχολούν τουλάχιστον 50εργαζομένους από την 1η Ιανουαρίου κάθε ημερολογιακού έτους. Οι εργοδότες με τουλάχιστον 250εργαζομένους κατά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του νόμου θα πρέπει να διαθέτουν εσωτερικό δίαυλο καταγγελίας δυσλειτουργιών αμέσως κατά την ημερομηνία έναρξης ισχύος.
Οι εργοδότες που απασχολούν λιγότερους από 50 εργαζομένους δεν χρειάζεται να δημιουργήσουν εσωτερικό δίαυλο αναφοράς. Ωστόσο, αυτό μπορεί να είναι σκόπιμο προκειμένου να μετριαστεί ο κίνδυνος υποβολής εξωτερικών εκθέσεων στην Ανεξάρτητη Αρχή Διαφάνειας..
Ορισμένες ειδικές κατηγορίες εργοδοτών (π.χ. ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες, εταιρείες επενδύσεων και αυτοδιαχειριζόμενα επενδυτικά κεφάλαια) πρέπει να θεσπίσουν σύστημα καταγγελίας δυσλειτουργιών ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαζομένων τους.
Ποιους νομικούς κινδύνους αντιμετωπίζει μια οντότητα για τη μη δημιουργία διαύλου αναφοράς;
- Με ποινή φυλάκισης και με χρηματική ποινή τιμωρούνται τα πρόσωπα τα οποία:
- παρεμποδίζουν ή αποπειρώνται να παρεμποδίσουν την υποβολή αναφοράς σε περιπτώσεις παραβιάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας του παρόντος,
- προβαίνουν σε αντίποινα ή κινούν κακόβουλες διαδικασίες σε βάρος των προσώπων που καταγγέλλουν δυσλειτουργίες,
- παραβιάζουν την υποχρέωση τήρησης του εμπιστευτικού χαρακτήρα της ταυτότητας των αναφερόντων κατά παράβαση του άρθρου 14 του Ν.4990. Για την επιμέτρηση της ποινής συνεκτιμώνται η ένταση των αντιποίνων και η βαρύτητα της παραβίασης.
- Ευθύνη των προσώπων των ανωτέρω σύμφωνα με άλλες διατάξεις της νομοθεσίας δεν αποκλείεται.
- Με ποινή φυλάκισης δύο (2) τουλάχιστον ετών και χρηματική ποινή τιμωρούνται τα πρόσωπα τα οποία εν γνώσει τους προέβησαν σε ψευδείς αναφορές ή ψευδείς δημόσιες αποκαλύψεις.
- Ευθύνη των ανωτέρω προσώπων σύμφωνα με άλλες διατάξεις της νομοθεσίας δεν αποκλείεται.
- Αν κάποια από τις παραβάσεις του παρόντος τελέστηκε, προς όφελος ή για λογαριασμό νομικού προσώπου, επιβάλλεται σε αυτό διοικητικό πρόστιμο, το ύψος του οποίου δεν μπορεί να είναι μικρότερο από δέκα χιλιάδες (10.000) ευρώ και μεγαλύτερο από πεντακόσιες χιλιάδες (500.000) ευρώ. Για την επιμέτρηση της ανωτέρω κύρωσης λαμβάνονται υπόψη, ιδίως, η βαρύτητα της παράβασης και ο βαθμός της υπαιτιότητας.
Υπάρχουν υποχρεωτικές απαιτήσεις για τη δημιουργία διαύλου καταγγελίας σύμφωνα με την τοπική εργατική νομοθεσία;
Οι εταιρείες είναι γενικά ελεύθερες να επιλέξουν τον τρόπο με τον οποίο θα σχεδιάσουν το κανάλι καταγγελίας δυσλειτουργιών. Για τον σκοπό αυτό, ο νόμος ορίζει πολλαπλές απαιτήσεις, τις οποίες πρέπει να πληροί ο εσωτερικός δίαυλος καταγγελίας δυσλειτουργιών. Για παράδειγμα:
Ο εσωτερικός δίαυλος πρέπει να μπορεί να υποδεχθεί ανώνυμες καταγγελίες επί των οποίων ο Οργανισμός οφείλει να απαντήσει κατά τον ίδιο τρόπο όπως στις επώνυμες, ο δε καταγγέλλων πρέπει να έχει την δυνατότητα να υποδεχθεί τις απαντήσεις των καταγγελιών του. Η παράμετρος αυτή παραπέμπει στην εγκατάσταση ηλεκτρονικού συστήματος εξυπηρέτησης του εσωτερικού διαύλου (Η ηλεκτρονική Πλατφόρμα)
Ο εσωτερικός δίαυλος πρέπει να επιτρέπει στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος να υποβάλλουν τις καταγγελίες τους α) γραπτώς, β) προφορικά και γ) κατόπιν αιτήματος, δ) με ηλεκτρονικά μέσα, ε) αυτοπροσώπως σε άτομα που έχουν οριστεί για την αξιολόγηση των καταγγελιών- Υπεύθυνος Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (Υ.Π.Π.Α.)·
Μόνο τα κατονομαζόμενα πρόσωπα μπορούν να έχουν πρόσβαση στις καταγγελίες των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος·
Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος πρέπει να ενημερώνονται εντός συγκεκριμένων προθεσμιών σχετικά με την παραλαβή της καταγγελίας τους και την τελική αξιολόγηση.
Απαιτεί η τοπική νομοθεσία τη συμμετοχή των εργαζομένων κατά τη δημιουργία ενός συστήματος καταγγελίας δυσλειτουργιών;
Όχι. Η δημιουργία διαύλου καταγγελίας δυσλειτουργιών δεν συνεπάγεται καμία υποχρέωση ενημέρωσης ή διαβούλευσης προς τους εργαζομένους ή τους εκπροσώπους τους.
Η τοπική νομοθεσία απαγορεύει στους υπαλλήλους να αποκαλύπτουν παρατυπίες/παραπτώματα εξωτερικά, π.χ. στο κοινό;
Υπό ορισμένες συνθήκες, οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν επίσης να δημοσιοποιούν τις ανησυχίες τους. Οι δημόσιες αποκαλύψεις επιφυλάσσονται, ιδίως, για τις σοβαρότερες καταστάσεις (π.χ. επικείμενη ή προφανής απειλή για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια ή απειλές για τη ζωή ή την υγεία των ανθρώπων κ.λπ.) ή για καταστάσεις στις οποίες άλλοι δίαυλοι καταγγελίας δυσλειτουργιών δεν λειτουργούν σωστά ή ο καταγγέλλων μπορεί εύλογα να αναμένει ότι η υποβολή καταγγελίας θα οδηγήσει σε αντίποινα.
Υπάρχει νομική προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος που αποσκοπούν στην πρόληψη των διακρίσεων εις βάρος ή της απόλυσής τους (ως εργαζομένου) βάσει της τοπικής εργατικής νομοθεσίας;
Ναι. Απαγορεύονται τα αντίποινα εναντίον πληροφοριοδότη. Τα αντίποινα είναι μια πράξη ή παράλειψη που σχετίζεται με την εργασία του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος ή άλλη παρόμοια δραστηριότητα που προκαλείται από την καταγγελία και είναι επιβλαβής για τον καταγγέλλοντα και άλλα προστατευόμενα άτομα (π.χ. άτομα που βοήθησαν τον μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος να ανακαλύψει τις αναφερόμενες παραβιάσεις και να συλλέξει αποδεικτικά στοιχεία, συναδέλφους του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος ή κοντινά πρόσωπα). Τα αντίποινα περιλαμβάνουν απόλυση, υποβιβασμό, ανάκληση από διευθυντικό ρόλο, μείωση μισθού, μεταφορά σε άλλο ρόλο, αλλαγή ωραρίου εργασίας, παρακράτηση κατάρτισης κ.λπ.
Για να πληροί τις προϋποθέσεις για την προστασία, η αναφορά του πληροφοριοδότη (i) πρέπει να εμπίπτει στο καθ’ ύλην και προσωπικό πεδίο εφαρμογής του Νόμου και ο πληροφοριοδότης πρέπει να ακολουθεί τις σχετικές διαδικασίες αναφοράς, (ii) η καταγγελία πρέπει να είναι μη ανώνυμη και (iii) ο πληροφοριοδότης πρέπει εύλογα να πιστεύει ότι οι αναφερόμενες πληροφορίες είναι αληθείς.
Εάν ένας πληροφοριοδότης ισχυριστεί αντίποινα σε νομική διαφορά, εναπόκειται στον εναγόμενο (π.χ. στον εργοδότη) να αποδείξει το αντίθετο.
Υπάρχουν υποχρεωτικές απαιτήσεις ή/και συνοδευτικά μέτρα σύμφωνα με την τοπική νομοθεσία περί προστασίας δεδομένων;
Επί του παρόντος δεν υπάρχουν άλλες απαιτήσεις προστασίας δεδομένων που να υπερβαίνουν τον κανονισμό που ορίζεται στον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Βάσει του GDPR, η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα απαιτεί έγκυρη νομική βάση, η επεξεργασία πρέπει πάντα να διεξάγεται με τον λιγότερο επεμβατικό δυνατό τρόπο για να ελαχιστοποιηθεί ο αντίκτυπος στο υποκείμενο των δεδομένων και τα προσωπικά δεδομένα που δεν σχετίζονται με μια συγκεκριμένη αναφορά πρέπει να συλλέγονται ή πρέπει να διαγράφονται χωρίς καθυστέρηση. Ο GDPR περιλαμβάνει πολλές άλλες υποχρεώσεις.
Όταν ένα καθορισμένο πρόσωπο βρίσκεται εκτός της ΕΕ, είναι απαραίτητο να επανεξεταστεί η διαδικασία από την άποψη της προστασίας δεδομένων και να συμμορφώνεται με τον ΓΚΠΔ.
Απαγορεύει η τοπική νομοθεσία σε όμιλο οντοτήτων από διαφορετικές δικαιοδοσίες τη δημιουργία κοινού συστήματος καταγγελίας δυσλειτουργιών;
Όχι. Ο νόμος επιτρέπει στις υπόχρεες οντότητες (εκτός από τις δημόσιες αναθέτουσες αρχές) έως 249 εργαζομένων η καθεμία να μοιράζονται τον εσωτερικό δίαυλο καταγγελίας δυσλειτουργιών. Ο αριθμός των εργαζομένων κάθε ημερολογιακού έτους σχετίζεται με αυτό το όριο.